Κατεβάσαμε για λίγο από τον πύργο της την έμπειρη ναυαγοσώστρια Μάνια Μπικώφ και συζητήσαμε μαζί της για τις ιδιαιτερότητες του επαγγέλματός της και για τους πνιγμούς στη θάλασσα, που, όπως η ίδια λέει, «συμβαίνουν σχεδόν στο σύνολό τους στα πρώτα 20-30 μέτρα από την ακτή και θα μπορούσαν στην πλειοψηφία τους να προβλεφθούν».
Κείμενο: Κωνσταντίνος Κουτλιάνης
Φωτογραφίες: Ιωάννα Μορφινού
Κάθε καλοκαίρι στην Ελλάδα – και σίγουρα στα μέρη μας, τα νότια προάστια – ξεκινάει με την ίδια, παιδική σχεδόν, προσμονή: τρεις μήνες γεμάτοι βουτιές και μπάνια, ηλιοθεραπεία και ξεγνοιασιά. Η ασφυκτική καθημερινότητα αποδεικνύεται συνήθως αξεπέραστο εμπόδιο σε αυτήν την προσδοκία, όμως παράλληλα το όνειρο της καλοκαιρινής ξεγνοιασιάς γκρεμίζεται από τους κινδύνους που εγκυμονεί η ίδια η θάλασσα: Σύμφωνα με το «Παρατηρητήριο Ατυχημάτων» του δικτύου «Safe Water Sports», για το χρονικό διάστημα 2020-2024 κάθε χρόνο κατά μέσο όρο 353 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια δραστηριοτήτων αναψυχής στη θάλασσα. Από αυτούς, 8 στους 10 ανθρώπους χάνουν τη ζωή τους από πνιγμό, ενώ σύμφωνα με τα στοιχεία για το 2024, το 66% των θανάσιμων ατυχημάτων στη θάλασσα έλαβε χώρα σε παραλίες “μη φυλασσόμενες” από ναυαγοσώστη.
Για τους ναυαγοσώστες που βλέπετε στους Πύργους, στις παραλίες από το Φάληρο μέχρι το Σούνιο αλλά και σε κάθε γωνιά της χώρας, η θάλασσα σημαίνει λοιπόν καθήκον και απόλυτη εγρήγορση. Η Μάνια Μπικώφ, με 30 χρόνια εμπειρίας στον χώρο της ναυαγοσωστικής, το ξέρει αυτό από πρώτο χέρι.
Η ίδια είναι εκπαιδεύτρια και διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου Εκπαίδευσης Ναυαγοσωστών Lifeguard Hellas Training Center, συνιδρύτρια της εθελοντικής διασωστικής ομάδας Lifeguard Hellas, διεθνής εκπαιδεύτρια εκπαιδευτών ILS και πρώην αθλήτρια υδατοσφαίρισης. Ως επαγγελματίας αθλήτρια water polo, έχει αγωνιστεί στον ΝΟ Χανίων, τον ΝΟ Βουλιαγμένης, τον ΠΑΟΚ, τον Εθνικό Πειραιά και τον Ολυμπιακό. Μάλιστα, αγωνιζόμενη στην ομάδα της Βουλιαγμένης κατέκτησε τρία πανελλήνια πρωταθλήματα ενώ υπήρξε και διεθνής. Από το 1990 είναι μόνιμη κάτοικος των νοτίων προαστίων, έχοντας ζήσει στη Bουλιαγμένη, τη Βάρη, τη Γλυφάδα και πλέον στην Καλλιθέα.
Εμείς τη συναντήσαμε στο Καβούρι Βουλιαγμένης ένα ωραίο πρωινό και συζητήσαμε μαζί της για το πώς βλέπουν οι ναυαγοσώστες τους λουόμενους, για τις δυσκολίες και τις ιδιαιτερότητες του επαγγέλματός της και για την κολυμβητική παιδεία των Ελλήνων.
Υπάρχει κατά τη γνώμη σου κολυμβητική παιδεία σήμερα; Πώς συμπεριφέρονται οι νέοι αλλά και οι μεγαλύτεροι ηλικιακά στις παραλίες της περιοχής ευθύνης σου;
Ασχολούμαι με τη ναυαγοσωστική πολλά χρόνια, αυτό που βλέπω είναι πως στα τελευταία χρόνια υπάρχει μια βελτίωση στην κολυμβητική ικανότητα των παιδιών, αλλά κυρίως στην “κολυμβητική παιδεία”. Αυτό πιστεύω ότι οφείλεται σε κάποιους βασικούς παράγοντες, όπως στο γεγονός ότι μέσω του διαδικτύου υπάρχει η πληροφόρηση για τους κινδύνους στο νερό και τους πνιγμούς. Επίσης, οι νέοι γονείς εκπαιδεύουν τα παιδιά τους σε ένα καλύτερο μοντέλο πειθαρχίας κοντά στο νερό, ενώ ταυτόχρονα όπου υπάρχουν κολυμβητήρια υπάρχει η δυνατότητα εκμάθησης κολύμβησης από βρεφική ηλικία και έτσι τα παιδιά εξοικειώνονται νωρίτερα και μαθαίνουν σωστή επίπλευση και κολύμβηση.
Βλέπουμε πάντως πως το μεγαλύτερο ποσοστό των πνιγμών αφορά άνδρες. Εσύ που ζεις τη θάλασσα κάθε μέρα, πώς το ερμηνεύεις αυτό;
Τα στατιστικά πράγματι αυτό δείχνουν, ένα 75-80% των πνιγμών αφορά άντρες. Αυτό συμβαίνει διότι οι άντρες από τη φύση τους είναι πιο τολμηροί, πιο εύκολα θα παραβούν τους κανόνες ασφαλείας, θα υπερεκτιμήσουν τις κολυμβητικές τους ικανότητες. Από μωρά αναθρέφονται με στερεότυπα που χρήζουν τους άντρες πιο θαρραλέους, πιο ανταγωνιστικούς, πιο ανυπάκουους – και όλο αυτό οδηγεί σε αυτά τα αποτελέσματα. Για μια γυναίκα είναι αποδεκτό να πει “δεν μπαίνω στη θάλασσα σήμερα διότι φοβάμαι”, ή “δεν ξέρω μπάνιο” ενώ αντίστοιχα για τον άντρα όχι. Επίσης ο άντρας συχνά θα απομακρυνθεί και θα κολυμπήσει ακόμη και έξω από τις σημαδούρες, ή θα κολυμπήσει πιο εύκολα έπειτα από λήψη αλκοόλ ή τροφής.
Δυστυχώς, έχουμε θρηνήσει πολλές ζωές στη θάλασσα – και στα νότια προάστια. Πιστεύεις ότι πρέπει να ληφθούν επιπλέον μέτρα προστασίας;
Οι πνιγμοί είναι μια πραγματικότητα, δυστυχώς. Με περίπου 400 καταγεγραμμένους πνιγμούς ετησίως στην Ελλάδα, σαφέστατα είναι επιτακτική ανάγκη η ουσιαστική βελτίωση της ναυαγοσωστικής κάλυψης. Τι εννοώ με αυτό: Ναυαγοσωστική = πρόληψη. Η πρόληψη επιτυγχάνεται μόνο με την αύξηση των ναυαγοσωστών στις παραλίες, να αυξηθούν τα “μάτια” και να προλάβουν το περιστατικό. Οι πνιγμοί συμβαίνουν σχεδόν στο σύνολό τους στα πρώτα 20-30 μέτρα από την ακτή και θα μπορούσαν στην πλειοψηφία τους να προβλεφθούν ή να υπάρχει άμεση παροχή για πρώτες βοήθειες και ανάνηψη, εάν υπήρχαν ναυαγοσώστες.
Δυστυχώς το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει αυτή τη στιγμή τη ναυαγοσωστική στην Ελλάδα, έχει λάθος προσανατολισμό. Δεν λειτουργεί υπέρ του λουόμενου, αλλά υπέρ όσων ωφελούνται από την εφαρμογή του.
Τι εννοείς; Μπορείς να δώσεις κάποιο συγκεκριμένο παράδειγμα;
Για να γίνει εύκολα κατανοητό, να τονίσω ξανά πως οι περισσότεροι πνιγμοί συμβαίνουν πολύ κοντά στην ακτή και παγκοσμίως η ταχύτερη πρόσβαση σε ένα άτομο που κινδυνεύει σε αυτή την απόσταση γίνεται είτε κολυμπώντας είτε με την χρήση της ειδικής διασωστικης σανίδας rescue board. Ο νόμος όμως, απαιτεί να υπάρχει jet ski αλλά κι ένα πεντάμετρο σκάφος ανα ναυαγοσωστικό πύργο (σκάφος που μπορεί και ολόκληρη την σαιζόν να μην μπει ποτέ στο νερό). Το σκάφος πρέπει να έχει πλήρωμα, έναν χειριστή και έναν επαγγελματία ναυαγοσώστη το οποίο κάθεται σε πολύ κοντινό λιμανάκι. Όλα αυτά αυξάνουν απίστευτα το κόστος και έτσι στερούν πολύτιμους ναυαγοσώστες από τους ναυαγοσωστικους πύργους άρα και την πρόληψη. Το ίδιο συναντάμε και με τα φαρμακεία των ναυαγοσωστών σε είδη που δεν επιτρέπεται καν να χρησιμοποιήσει ένας ναυαγοσώστης. Όλα αυτά προσφέρουν όφελος σε τσέπες αλλά όχι όφελος στην ασφάλεια.
Αν μπορούσες να πεις ένα πράγμα σε όλους όσοι μπαίνουν στη θάλασσα, είτε είναι 20 είτε 70, τι θα ήταν αυτό;
Να σέβονται τη θάλασσα και να την αγαπούν, αλλά περισσότερο να σέβονται και να αγαπούν την ίδια τους τη ζωή και να την απολαμβάνουν τηρώντας τους κανόνες.
Πιστεύεις ότι ο Έλληνας γενικά “ξέρει” τη θάλασσα ή έχει απλώς μια συναισθηματική σύνδεση μαζί της που του δίνει ψευδαίσθηση ασφάλειας;
Πιστεύω ότι ο Έλληνας νιώθει όντως εξοικειωμένος με τη θάλασσα, ειδικά αν γεννήθηκε ή ζει κοντά σε αυτήν, κάτι που δεν συμβαίνει με τους κατοίκους της ενδοχώρας και δυστυχώς δεν υπάρχει η αντίστοιχη γνώση κολύμβησης για μια χώρα με ακτογραμμή πάνω από 13 χιλιαδες χιλιόμετρα και με πάνω από 100 κατοικημένα νησιά. Αλλά σίγουρα δεν υπάρχουν ανάλογες υποδομές παντού στην Ελλάδα.
Πώς ξεκίνησες να ασχολείσαι με τη ναυαγοσωστική;
Ξεκίνησα από τα Χανιά, την πόλη όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα, όπου και ήμουν αθλήτρια της υδατοσφαίρισης στον ΝΟ Χανίων. Στο κολυμβητήριο λοιπόν μας είχαν γίνει οι πρώτες εκπαιδεύσεις για ναυαγοσώστες στην Ελλάδα και επειδή μπορούσαμε να συνδυάσουμε προπόνηση με πολύτιμες γνώσεις και ένα καλοκαιρινό επάγγελμα, μου είχε φανεί πολύ καλή ιδέα. Ο τότε δήμος Νέας Κυδωνίας στα Χανιά τοποθέτησε ναυαγοσώστες στις ακτές, ήμουν μια από τους πρώτους ναυαγοσώστες στην Ελλάδα που εργαστήκαμε με ένσημα και πρόσληψη. Το 1998 έγινα υπεύθυνη για όλους τους επαγγελματίες ναυαγοσώστες στα Χανιά, ρύθμιζα βάρδιες, εξοπλισμό, αμοιβές… Όταν στη συνέχεια αποφοίτησα από τα ΤΕΦΑΑ, ανοίξαμε μαζί με τον σύζυγό μου και επίσης πτυχιούχο ΤΕΦΑΑ και ναυαγοσώστη, Σπύρο Μητριτσάκη, τη διεθνή σχολή εκπαίδευσης ναυαγοσωστικής και Α’ Βοηθειών Lifeguard Hellas.
Πώς ξεκινάει η μέρα σου ως ναυαγοσώστρια; Τι περιλαμβάνει η προετοιμασία σου;
Προσωπικά, ασκώντας αυτό το επάγγελμα για πάνω από 30 χρόνια, δίνω μεγάλη βαρύτητα στη γνώση του χώρου ευθύνης μου. Έτσι, πάντα πριν από την έναρξη της βάρδιάς μου θα μπω και θα κολυμπήσω στη θάλασσα. Θέλω να γνωρίζω τις συνθήκες της ημέρας, τη μορφολογία του πυθμένα, τη θερμοκρασία του νερού κλπ, ώστε να είμαι πανέτοιμη να δράσω όταν χρειαστεί. Επειδή μιλάμε για ένα ιδιαίτερα απαιτητικό επάγγελμα, σαφέστατα ο καλός ύπνος, η ενυδάτωση, η προστασία από τον ήλιο είναι απαιτούμενα εφόδια πριν από κάθε βάρδια.
Έχεις ζήσει καταστάσεις κινδύνου ή και απώλειας; Πώς το διαχειρίζεστε αυτό ψυχολογικά οι ναυαγοσώστες;
Εμείς, στη σχολή της Lifeguard Hellas, κάνουμε ειδικά μαθήματά πάνω στη διαχείριση της απώλειας ή της διαχείρισης ενός πολύ δύσκολου περιστατικού. Ο ναυαγοσώστης δεν είναι υπεράνθρωπος, είναι απλά ένας εκπαιδευμένος επαγγελματίας σε ένα πολύ ευαίσθητο πόστο. Τη στιγμή του περιστατικού, λειτουργείς όπως έχεις εκπαιδευτεί, με ψυχραιμία και αυτοέλεγχο, όταν όμως επιστρέψεις σπίτι σου έρχονται όλες αυτές οι σκέψεις γύρω από το περιστατικό που δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να ριζώσουν μέσα σου. Οφείλουμε λοιπόν πάση θυσία να διατηρήσουμε τη συναισθηματική μας ισορροπία, καθώς έχουμε επιλέξει ένα επάγγελμα όπου ο θάνατος είναι μέρος του και την επόμενη ημέρα ή ώρα πρέπει να είμαστε πάλι στη θέση μας, ικανοί να ανταπεξέλθουμε στη βάρδιά μας. Δεν είναι εύκολο, όπως καταλαβαίνετε.
Το καλοκαίρι στην Ελλάδα δεν αστειεύεται, λόγω ζέστης και υγρασίας – πολλές φορές με θερμοκρασίες γύρω στους 40 βαθμούς Κελσίου. Πώς αντέχετε; Υπάρχει μέριμνα για να προστατευτεί ένας ναυαγοσώστης ή και να αντικατασταθεί σε περίπτωση ανάγκης;
Μαθαίνεις όχι μόνο να ζεις με τον καύσωνα και τις υψηλές θερμοκρασίες αλλά και να είσαι σε ετοιμότητα. Χρειάζεται αρκετό νερό, ισοτονικά ποτά, προστασία με καπέλο, ειδικές μπλούζες που αναπνέουν και σε προστατεύουν από τον ήλιο, σωστή χρήση δυνάμεων, πολλά ντους και όχι άσκοπες κινήσεις. Ο συνδυασμός αυτών βοηθούν στο να ολοκληρώσεις τη βάρδια. Η αλήθεια είναι πως όχι, δεν προβλέπεται αντικατάσταση. Κυρίως γιατί δεν υπάρχουν ναυαγοσώστες να “κάθονται”… αλλά εμείς ως Lifeguard Hellas, στις παραλίες που έχουμε υπό την επίβλεψή μας, έχει τύχει σε περίπτωση ξαφνικής αδιαθεσίας ή τραυματισμού να στείλουμε αντικαταστάτη γιατί πάντα μεριμνούμε να υπάρχει κάποιος. Έχουμε προτείνει επισήμως στο Υπουργείο με επιστολή μας τις ημέρες καύσωνα ο ναυαγοσώστης να μην κάθεται πάνω στο βάθρο του, αλλά σε κάποιο πιο δροσερό και προφυλαγμένο σημείο της παραλίας όπου επίσης θα έχει ορατότητα. Όμως δεν υπήρξε αποτέλεσμα.
Υπάρχει απινιδωτής στις παραλίες που φυλάσσετε; Γνωρίζει τη χρήση του ο ναυαγοσώστης;
Ο απινιδωτής είναι κομμάτι του βασικού εξοπλισμού και βρίσκεται σε κάθε ναυαγοσωστικό πύργο. Φυσικά και όλοι οι ναυαγοσώστες είναι εκπαιδευμένοι στη χρήση του, αν αυτό χρειαστεί.
Θα έπρεπε – ή θα μπορούσαν έστω μέσω μιας εθελοντικής ίσως πρωτοβουλίας – να τοποθετηθούν σε κάθε μεγάλη παραλία;
Οι αυτόματοι εξωτερικοί απινιδωτές παγκοσμίως τοποθετούνται σε χώρους όπου υπάρχει μεγάλη προσέλευση κόσμου και είναι ελεύθεροι προς χρήση από τον απλό πολίτη – καθώς είναι ένα μηχάνημα που σε καθοδηγεί στο τι πρέπει να κάνεις – με πολύ σημαντικά ποσοστά επιβίωσης θυμάτων. Φυσικά και θα μπορούσαν να τοποθετηθούν σε μεγάλες παραλίες, πλατείες, γήπεδα, κλπ, αυτό συμβαίνει όμως κατά κόρον στο εξωτερικό.
Υπάρχει ζήτηση για ναυαγοσώστες σήμερα; Είναι επάγγελμα με μέλλον ή απλώς μια “θερινή δουλειά”;
Η ζήτηση είναι μεγαλύτερη από τη διαθεσιμότητα ναυαγοσωστών. Ως επί το πλείστον, είναι μια θερινή απασχόληση αλλά σε πολλές περιπτώσεις όπως τα νησιά μας ή μεγάλα ξενοδοχεία, φτάνει τους 6, ακόμη και τους 7 μήνες διάρκειας εργασίας. Βάσει της νομοθεσίας, η τοποθέτηση ναυαγοσωστών στους πύργους είναι υποχρεωτική από 1 Ιουνίου έως 30 Σεπτεμβρίου.
Πώς μπορεί να γίνει ναυαγοσώστης κάποιος στην Ελλάδα;
Στην Ελλάδα για να γίνει κάποιος ναυαγοσώστης, πρέπει να εκπαιδευτεί και να πάρει πτυχίο από μια αναγνωρισμένη σχολή Ναυαγοσωστικής. Στη συνέχεια, αν επιθυμεί να εργαστεί σε παραλία, θα πρέπει να αποκτήσει και δίπλωμα ταχύπλοου ώστε μέσα από εξετάσεις να βγάλει άδεια άσκησης επαγγέλματος. Εγώ θα προτείνω την σχολή ναυαγοσωστικής Lifeguard Hellas Training Center, με έδρα εδώ στην Αθήνα (Λ. Συγγρού 180 & Ευαγγελιστρίας 6, Καλλιθέα), η οποία είναι και η μοναδική που το πτυχίο αναγνωρίζεται και στο εξωτερικό. Εγώ είμαι διεθνής εκπαιδεύτρια ναυαγοσωστικής από την παγκόσμια Ομοσπονδία και πάρα πολλοί ναυαγοσώστες μας εργάζονται εντός και εκτός Ελλάδος. Είμαστε μια σχολή όπου η ναυαγοσωστική δεν είναι απλώς ένα επάγγελμα, αλλά μια ολόκληρη φιλοσοφία, την οποία υπηρετούμε με πολλή αγάπη και τη μεταδίδουμε στους ναυαγοσώστες μας. Είμαστε εν ενεργεία ναυαγοσώστες και οι ίδιοι, παλεύουμε για τις καλύτερες συνθήκες εργασίας και, δίκαια νομίζω, οι ναυαγοσώστες μας ξεχωρίζουν στον χώρο, για τις γνώσεις και την εκπαίδευσή τους.
Πηγή: noupou.gr